![[node:title]](http://utwdt.pl/sites/default/files/styles/large/public/field/image/1_1.jpg?itok=Uf8X0XzH)
Historia Zubrzycy
wysłane przez admin
on wt., 04/10/2022 - 11:36
Początki tego pierwszego w powojennej Polsce muzeum pod otwartym niebem sięgają daleko wstecz, do lat 30-tych XX wieku. Wtedy to zacni potomkowie sołtysio-szlacheckiego rodu orawskiego Moniaków przekazali na rzecz Skarbu Państwa pozostałą cząstkę swojej ojcowizny. Byli to Joanna z Łaciaków Wilczkowa i jej brat, na stałe mieszkający już w Budapeszcie - Aleksander (a właściwie Sándor Lattyak). To ich starodawne dworskie osiedle z zachowanym siedemnastowiecznym małym parkiem otoczonym potokami, w nieregularnym układzie, z widoczną w dalszym planie sylwetką Babiej Góry, robiło niesłychane wrażenie na każdym przybyszu. Ale tylko dyrektor Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem - Juliusz Zborowski i krakowski konserwator zabytków Bogdan Treter wiedzieli jak to szczególne miejsce południowej Małopolski ocalić od zapomnienia. Dzięki ich intensywnym zabiegom i staraniom w dniu 13 sierpnia 1937 roku sfinalizowana została wola wspomnianych darczyńców. Podjęto zatem pierwsze prace zabezpieczające ten unikalny zespół dworsko-gospodarczo-przestrzenny rozważając jednocześnie, jaką mu nadać formę organizacyjną. Poczynania te przerwała wojna. Bogdan Treter po powrocie z ciężkiej wojennej tułaczki natychmiast podjął niezbędne prace zabezpieczające przy niszczejącym dworze Moniaków. Niestety jego śmierć w 1951roku jak również właścicielki - pani Wilczkowej, będącej zarazem pierwszym kustoszem” obiektu - pokrzyżowała plany. Siedemnastowieczny dwór niszczał, a całe założenie gospodarcze popadało w zupełną ruinę. Nowe decyzyjne czynniki zmieniły funkcję dworu umieszczając w nim stajnię dla owiec. W lecie 1951 r. PodhalańskaKomisja Opieki nad Zabytkami PTTK i krakowska Komisja Okręgowa podjęły decyzję, co do przyszłości zabytkowej zagrody. Prace remontowo-konserwatorskie prowadzono w latach 1953-1954, po uzyskaniu dostatecznych środków finansowych z Ministerstwa, po zgromadzeniu materiałów budowlanych i impregnacyjnych do zagrożonego drewna. 11 września 1955 roku - dzień uroczystego otwarcia – naturalnego parku etnograficznego wokół uratowanej zagrody Moniaków - „Orawskiego Ośrodka Krajoznawczo-Turystycznego w Zubrzycy Górnej”, bo taką nazwę nadano w pierwszym momencie skansenowi. Nazwa wynikała z faktu, że ministerstwo administrację powierzyło Polskiemu Towarzystwu Turystyczno-Krajoznawczemu - miało to powiązać ruch turystyczny z działalnością oświatową utworzonej placówki. W tym też celu w pierwszym obiekcie przeniesionym w 1954 roku, XVIII-wiecznej karczmie z Podwilka, zorganizowane zostało schronisko turystyczne. Opiekę merytoryczną sprawowało Muzeum Tatrzańskie, które opracowało program zagospodarowania dla muzeum w Zubrzycy Górnej. Pierwsze ustalenia zakładały, że Park Etnograficzny Orawski jest zamierzeniem o znaczeniu ogólnopolskim. Scenariusz ekspozycji przewidywał zorganizowanie w lewym skrzydle dworku wystawy wnętrza chłopskiej chaty orawskiej, typu skansenowskiego. Prawe skrzydło dworku miało być przeznaczono na wystawę sztuki ludowej Orawy. Pierwsze skrzydło udało się zagospodarować szybko, koncepcja co do drugiego uległa zmianie. Odtworzono tam wnętrza salonu, alkierza i kancelarii dworskiej stosując się do prośby ofiarodawców: „Życzeniem naszym jest zabezpieczenie dla przyszłości starodawnego charakteru tego osiedla dworskiego w formie Muzeum, w którym znalazłyby pomieszczenie również ruchomości należące do rodziny z historią dworu i tej ziemi związane.” Działalność orawskiego skansenu zauważana była w coraz szerszych kręgach i odnotowywana w ważnych publikacjach, tak krajowych jak i zagranicznych. Druga połowa lat 70-tych kończyła pewien etap działalności, może trochę pionierskiej, ale bardzo obfitej w osiągnięcia konserwatorskie i kulturalne. Pojawiły się zasadnicze zmiany w klimacie istniejącym wokół Dworu Moniaków, a stwarzanym przez stałą obecność turystów w miejscowym schronisku PTTK-owskim, które ostatecznie zlikwidowano. Następnie 25-cio lecie - to wprowadzenie do placówki imprez muzyczno-folklorystycznych i pokazów tradycyjnej obrzędowości z nieprzeciętnym darem interpretowania ich ze swadą, w gwarze orawskiej. Podjęto badania terenowe i dokonano typowań poszczególnych zagród do przeniesienia - nie reprezentowanych w dotychczasowej ekspozycji. Objęto także ochroną zagrody metodą „in situ” /na miejscu/. Zbiór architektoniczny narastał i trzeba było myśleć o pozyskiwaniu nowych terenów pod przyszłą zabudowę. W połowie lat 80-tych dodatkowo włączony został w struktury organizacyjne i pod merytoryczną opiekę muzeum mały skansen z Sidziny. Na 5-cio hektarowym terenie leżącym w rozwidleniu dwóch potoków utworzono zarys łańcuchówki rozproszonej z układem działek polnych, choćby skrótowo nawiązujących do dawnych ról (tzw. „łanów leśnych”). Dużą pomocą w tym czasie była działalność Towarzystwa Przyjaciół Orawy. Na terenie muzeum organizowane były wspólne wystawy i sesje popularno-naukowe. Działalność konserwatorsko-programowa muzeum została dostrzeżona i w 1999 r. przyznano mu wyjątkowe wyróżnienie - „Sybillę”. Od 2006 organem zarządzającym dla muzeum stał się Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, a skansen jako Muzeum - Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej został wpisany do Państwowego Rejestru Muzeów. Od 2012r. - w dużej mierze dzięki pozyskiwanym funduszom europejskim – rozpoczęła się realizacja nowego sektora. Stanął kościół pw. Matki Bożej Śnieżnej przeniesiony z Tokarni, ściągnięto kolejne chałupy i budynki gospodarcze oraz plebanię z Podwilka. Muzeum zaczęło organizować swoją cykliczną imprezę folklorystyczną – „Święto Borówki” oraz częste wystawy czasowe. Do oferty muzeum wprowadzone zostają zajęcia edukacyjne. Od 2006r.organem zarządzającym dla muzeum stał się Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, a skansen jako Muzeum - Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej został wpisany do Państwowego Rejestru Muzeów.
